Gołoborze na Łysej Górze jest wizytówką Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Nie dziwi więc, że od lat jest to miejsce licznie odwiedzane przez turystów. Zwiedzającym udostępniany jest górny fragment gołoborza na Łysej Górze (595 m n.p.m. synonim: Łysiec, Św. Krzyż) oraz przebiegający w bezpośrednim sąsiedztwie pogański wał kultowy z VII-XI wieku n. e.

W przeszłości przystosowując gołoborze do zwiedzania, wybrano i odrzucono na boki głazy na jęzorze prowadzącym do otwartego gołoborza. Zniszczono także fragment wału kultowego. Na tak prowizorycznie wyrównanej trasie wykonano prymitywne schody z głazów z gołoborza. Turyści schodzili do punktu widokowego po, chybotliwych kamieniach. Taki sposób zwiedzania powodował niszczenie roślin i zwierząt żyjących na gołoborzu i w jego otoczeniu. Zagrażał także bezpieczeństwu zwiedzających. W 2003 roku na zlecenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego dr inż. arch. Mirosław Holewiński opracował projekt „Ochrona i odtworzenie zniszczonego ekosystemu gołoborza na Łyścu”.

Zejście do tarasu widokowego

Projekt ten zakładał, że zwiedzający zamiast po terenie, będą schodzić do otwartego gołoborza, po umieszczonych nad nim schodach, zakończonych platformą widokową. Cała konstrukcja została zaprojektowana z cienkich profili ocynkowanej stali.

Projekt zgłoszono do konkursu dotyczącego ochrony ekosystemów w parkach narodowych. Instytucją wdrażającą była Fundacja „EkoFundusz”. Proces ocen i recenzji sporządzonych przez fachowców z zakresu ochrony przyrody przebiegł pomyślnie. Jesienią 2004 roku Fundacja „EkoFundusz” i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przyznały dotację na realizację projektu.

Po rozpoczęciu budowy podniosły się liczne krytyczne uwagi ze strony różnych środowisk. Jedni kwestionowali sam pomysł. Inni proponowali wykonanie galerii widokowej z drewna lub kamienia. Obie te propozycje były rozpatrywane na etapie koncepcji i zrezygnowano z nich. Oznaczały bowiem większą ingerencję w ekosystem niż stalowa konstrukcja na punktowych fundamentach z ocynkowanych ażurowych krat pomostowych. Budowa z kamienia wymagałaby zastosowania ciągłych fundamentów i związanych z ich wykonaniem bardzo rozległych wykopów ziemnych. Tak budowa z drewna jak i z kamienia powodowałaby całkowitą zmianę warunków świetlnych i wilgotnościowych pod konstrukcją. Układ z drewna wymagałaby stałej konserwacji agresywnymi środkami grzybobójczymi.

Zajęcia edukacyjne na tarasie widokowym

Projekt został zrealizowany w latach 2004-2005. Rozwiązanie to zapewnia rzeczywistą ochronę gołoborza. Zwiedzający nie poruszają się po gołoborzu a nad nim. Ogólny koszt tego zadania wyniósł 415 tys., z czego 185 tys. zł sfinansowała Fundacja EkoFundusz, 147 tys. zł Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej a 83 tys. zł Świętokrzyski Park Narodowy.

Dzięki zrealizowaniu projektu: przywrócono pierwotne ukształtowanie gołoborza. Istotnie wzmocniono ochronę rzadkich gatunków roślin i zwierząt a zwłaszcza reliktowych zespołów porostów przed rozdeptywaniem. Utrzymano dostęp światła i wody opadowej do powierzchni gołoborza znajdującej się pod konstrukcją galerii widokowej. Zrekonstruowano zniszczony fragment zabytkowego wału kultowego. Skutecznie ograniczono niekontrolowaną penetrację terenu Parku. Jednocześnie istotnie zwiększono bezpieczeństwo i wygodę zwiedzania; poprawiono i podniesiono poziom informacji dla turystów.

Konstrukcję zaprojektowano tak, aby stworzyć turystom wrażenie znajdowania się bezpośrednio na gołoborzu. Efekt ten uzyskano dzięki umieszczeniu schodów i platformy tuż nad gruntem (od 0,5 do 1,5 m), oraz zastosowaniu ażurowych krat pomostowych. Przed wejściem na galerię zwiedzający oczekują na ogrodzonym terenie z umieszczonymi wzdłuż ogrodzenia ławami. Na wejściu z drogi asfaltowej ustawiono symboliczną bramę oraz punkt sprzedaży biletów wstępu. Wzdłuż trasy zwiedzania zamontowano tablice z informacjami o gołoborzu i wale kultowym.

Taras widokowy

Ustawa o ochronie przyrody nakłada na administrację Parku dwa sprzeczne ze sobą cele: zachowanie i przywracanie naturalnego stanu ekosystemów; udostępnianie Parku dla zwiedzania.

Rzadko istnieje możliwość bezkonfliktowego godzenia tych dwóch zadań. Gdyby w każdym wypadku dawać priorytet pierwszemu z wymienionych celów należałoby zamknąć Park przed zwiedzającymi i pozbawić ich możliwości zobaczenia jednej z największych atrakcji Gór Świętokrzyskich. Równocześnie trudno sobie wyobrazić, aby w dalszym ciągu ponad 100 tys. osób korzystało z niebezpiecznej ścieżki i rozdeptywało gołoborze i przyległy teren. Zrealizowany projekt – przyjazny dla przyrody i zwiedzających – radykalnie poprawia warunki zwiedzania gołoborza przy ograniczonej ingerencji w ekosystemy Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Jest przykładem tego, że istnieje czasem możliwość udostępnienia terenu Parku i ochrony udostępnianych terenów.

Źródło: Świętokrzyski Park Narodowy