Gniew to jedno z najstarszych miast w Polsce. Ślady osadnictwa zanotowano już około IX w. p.n.e. Przybyli tu tzw. "łowcy reniferów" - kończyła się epoka lodowcowa, a zwierzęta te na terenie Polski jeszcze występowały. W późniejszych czasach rzymskich wiódł przez Polskę tzw. "Bursztynowy szlak" - przez dzisiejsze miasto Kalisz do Elbląga i Gdańska.

Pierwsze źródła wzmiankujące Gniewu i okolice pochodzą z drugiej ćwierci XII w. Są to w szczególności dwa istotne dokumenty sporządzone w Tymawie, nadające Cystersom w Oliwie okoliczne ziemie (m.in. Gniew. Po sprowadzeniu Krzyżaków do Polski przez Konrada Mazowieckiego, szybko zaczęli podstępem lub zbrojnie zdobywać coraz więcej terytorium Prusaków. Nie mieli jednak żadnego dostępu do ujścia Wisły i ziem na jej lewym brzegu. 26 czerwca 1282 roku mnisi oliwscy podpisali w Pelplinie traktat z Krzyżakami, oddając im połowię posiadłości gniewskich, w zamian za udziały w innych dobrach krzyżackich, ale w jakich - tego nie określono. Traktat ten Cystersi podpisali poza wiedzą Mściwoja i Sambora - książąt pomorskich. Krzyżacy, chcąc umocnić swoją słabą, zdobytą podstępem bądź przekupstwem pozycję, podjęli decyzję o budowie zamku w Gniewie. 1 marca 1283 roku miał się w Gniewie pojawić pierwszy komtur - Dytrych ze Spiry. W związku z tym, między 26 czerwca 1282 a 1 marca 1283, musiał zostać wybudowany zamek na tyle duży, by mógł nadawać się do zamieszkania przez komtura i jego podwładnych. Pierwszy zamek był w innym miejscu niż obecny - około 800 m na północ - był to zamek drewniany. Budowę zamku murowanego rozpoczęto krótko po tym.

Od tego czasu Krzyżacy coraz bardziej umacniali swoje panowanie na lewym brzegu Wisły. Przejęli całkowitą kontrolę nad transportem towarów Wisłą z głębi Polski do Gdańska. Krzyżacy, po uzyskaniu praw miejskich przez Gniew w 1297 r., rozpoczęli organizować skupione wsie. Pierwsze z nich to: Janiszewo i Wielki Garc. Nieco później Gręblin i Lignowy (1300-1302). W tym czasie Gniew stał się bardzo ważnym ośrodkiem gospodarczym i militarnym. W krótkim czasie powstało wiele okolicznych wsi pod krzyżackim zarządem. W Gniewie rozwinęło się wiele rzemiosł, m.in. tkactwo, garncarstwo, kowalstwo. Drogi w mieście były twarde - drewniane. Gniew liczył w tym czasie około 800-1000 mieszkańców.

Przed wybuchem wielkiej wojny Krzyżaków z Polską (1410 r.), mieszkańcy podlegli Krzyżakom zaczęli popadać w biedę, ponieważ zakon nakładał na nich coraz większe podatki i daniny. Krzyżacy władali Gniewem do dnia 1 czerwca 1464 r., kiedy to opuścili zamek po półrocznym oblężeniu przez dowódcę wojsk polskich - Piotra Dunina. Kilka lat wcześniej, podczas powstania Polaków przeciwko Krzyżakom w Gniewie, sztuka oblężenia nie udała się dowódcy powstańców - Janowi z Jani. Od tego czasu Gniew był pod panowaniem Polski aż do I rozbioru. Po wypędzeniu Krzyżaków, mieszkańcy Gniewu i okolicznych wsi byli zrujnowani wskutek wieloletniej wojny. Na wniosek Gdańska, król nadał miastu, mieszkańcom i regionowi gniewskiemu różne przywileje - m.in. zniesienie podatków na kilka lat, pozwolenie na polowania w lasach. W ciągu kilku lat, Gniew powrócił do swojej świetności jak za wczesnych czasów Krzyżackich.

Historia Gniewu była bardzo burzliwa. Gniew był pod władaniem książąt polskich, potem Krzyżaków, Polski, zaborców i znowu Polski. Położenie geograficzne Gniewu nie dawało zbyt wielkich możliwości rozwoju gospodarczego, w porównaniu do innych miast i regionów. Zainteresowanie Gniewiem w interesach spadło do takiego stopnia, że w XIX wieku linię kolejową łączącą północ z południem wybudowano w Pelplinie. 

 

Polecamy: twierdzę zakonu krzyżackiego po lewej stronie Wisły oraz wysoki gotycki kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja. 

Gniew słynie przede wszystkim z turniejów rycerskich, ale warto także przespacerować się z aparatem po Starym Mieście, w którym zachował się średniowieczny układ przestrzenny z centralnie położonym kwadratowym rynkiem. Stojący przy nim gotycki ratusz pełni do dziś swoją funkcję.

 

źródła:

- "Dzieje miasta Gniew do 1939 roku", Błażej Śliwiński (red.)

- "Gniew dawny i współczesny", Wiesław Odyniec, Józef Węsierski

- "Gniew", Iwona Szelecka

 

<-kliknij mapę aby wytyczyć trasę